معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد از بارگذاری برنامه علمی حاشیه نشینی این دانشگاه ، با عنوان چالش اول "آشفتگی و ناکارآمدی فضایی در نواحی حاشیه نشین شهر مشهد" در سامانه پژوهشیار دانشگاه آزاد اسلامی در دسترس محققان و دانشجویان خبر داد.
دکتر سعید خیاط مقدم در گفتگو با روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی، با اشاره به طرح پایش دانشگاه آزاد اسلامی گفت: دانشگاه آزاد اسلامی با اجرای طرح پایش توانسته حل مسائل کشور را از طریق کاربردی کردن پایان نامه های مقاطع تحصیلات تکمیلی در دستور کار قرار دهد. امروزه مساله حاشیه نشینی در اکثر شهرها و کلانشهرهای ایران به عنوان بحرانی جدی تبدیل گردیده است از همین رو در نظام پایش دانشگاه آزاد اسلامی که خود را یک دانشگاه حل مسئله می‌داند، حاشیه نشینی به عنوان یکی از برنامه‌های علمی تعریف گردید و از آنجاکه مساله حاشیه نشینی در کلان شهر مشهد به عنوان یکی از بحرانهای شهری در سطح ملی محسوب می گردد این برنامه علمی در خرداد ماه سال 98 برعهده دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان رضوی و واحد مشهد قرار گرفت.
مجری برنامه علمی حاشیه نشینی نظام پایش دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این گفتگو اظهار داشت: با ورود صنعت به شهرها و ایجاد جذابیت‌های مختلف در شهر برای افراد مانند جذابیت‌های شغلی، کیفیت زندگی و... ، در چند دهه اخیر شاهد رشد چشم‌گیر جمعیت شهری نسبت به گذشته هستیم. طبق آمارهای منتشر شده توسط سازمان ملل متحد پیش‌بینی شده است تا سال ۲۰۳۰ جمعیت شهر نشینی در شهرهای جهان به حدود ۷۰% برسد. درحالی که در حدود ۸۰ سال پیش جمعیت روستاها حدودا ۶۰% و جمعیت شهری کمتر بود. رشد و توسعه شهرها و جذابیت‌هایی که برای افراد در محیط‌های شهری ایجاد شد منجر به سیل مهاجرت به شهرها گردید. در ایران بحث حاشیه نشینی یکی از پنج آسیب اجتماعی است که برطرف کردن آن‌ها مستلزم نگاه مسئله‌گرا و همه جانبه‌نگر است. طبق آمارهای موجود در دستگاه‌های مربوطه در کشور که در سال ۱۳۹۳ ارائه شده است، بیش از ۱۵ میلیون نفر در حاشیه شهرها و با عنوان حاشیه نشین زندگی می‌کنند. علاوه بر این در چند سال گذشته با پدیده‌ای با نام جابه‌جایی جمعیت نیز مواجه بوده‌ایم، گروهی از افراد که زمانی در مناطق شهری زندگی می‌کردند، درحال حاضر با وجود تورم و مشکلات و به دلایل مختلفی مانند عدم توانایی پرداخت اجاره و تامین مسکن در مناطق شهری به سمت مناطق حاشیه شهرها روی آورده‌اند. در مناطق حاشیه‌ای مسکن ارزان و خدمات نیز ممکن است با قیمت کمتری ارائه شود، در اینجا دیگر برای افراد کیفیت زندگی اهمیتی ندارد و آن‌ها به دنبال سرپناهی هستند تا خود و خانواده‌شان را در امان نگه دارند. متاسفانه امروزه پدیده هایی نظیر مهاجرت و جابه‌جایی های جمعیتی را به وفور در کلان شهرهای ایران شاهد هستیم و به عبارتی بروز پدیده رانده شدن افراد از متن شهر به حاشیه.
دکتر ساناز سعیدی مفرد، با اشاره بر نقش دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک دانشگاه مسئله محور در رابطه با حاشیه‌نشینی، گفت: دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی با تدوین برنامه علمی حاشیه نشینی در نظام پایش دانشگاه آزاد اسلامی که به معنای "پژوهش اثر بخش یکپارچه شبکه‌ای" است، به دنبال حل علمی مسائل کشور و پاسخگویی به مشکلات جامعه با استفاده از پایان نامه‌ها و رساله‌های دکتری است. البته که پرداختن به مساله حاشیه نشینی در دانشگاه‌ها موضوع جدیدی نیست و اگر مطالعه‌ای بر سوابق پژوهشی پیرامون بحث حاشیه نشینی و اسکان‌های غیررسمی داشته باشیم، شاهد خواهیم بود که از اوایل دهه ۷۰ تا به امروز در دانشگاه‌ها با محوریت این موضوع پایان‌نامه های بسیاری وجود دارد. لیکن بحث حاشیه نشینی یک موضوع تک بعدی نیست و نمی‌توان صرفا با رسالت دانشگاه و جوامع آکادمیک آن را حل نمود. حاشیه‌نشینی به عنوان یک ابر چالش، مسئله‌ای چند بعدی و همه جانبه است که مستلزم نگاهی جامعه‌نگر و عملگرا است. تشخیص درست مسئله باید از همان مرحله مسئله‌یابی اتفاق بیفتد. معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد عنوان کرد: متاسفانه در خیلی از موضوعات پایان‌نامه های دانشگاهی، تشخیص مسئله به درستی انجام نمی‌شود. کاری که در برنامه علمی حاشیه نشینی طرح پایش دانشگاه انجام می‌شود این است که این مسائل و چالش‌ها را از دل بسترهای موجود اجتماعی و اقتصادی و فضایی و نیازهای سازمان‌ها و ارگان‌هایی که متولی این امور و با آن درگیر هستند احصاء گردند.
وی افزود: آن چیزی که در دانشگاه‌ها مطرح می‌شود همیشه چندین قدم جلوتر از مسائلی است که در دستگاه‌های تصمیم گیرنده مطرح می‌شود. فاصله چشم گیری در میان دانشگاه و حوزه‌های تصمیم گیرنده کشور وجود دارد و خیلی اوقات در دانشگاه‌ها تحقیقاتی انجام می‌شود که نهادها از آن بی‌اطلاع هستند. همچنین خیلی اوقات تحقیقاتی انجام می‌شود که متناسب با ساختارهای مدیریتی کشور ما نیست و در نتیجه نمی‌تواند تاثیر موثری داشته باشد. در طرح پایش، ابتدا نیاز کشور و مسئله اصلی شناسایی می گردد و این نیازها و مشکلات، اولویتی برای انجام شدن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها می گردند.
دکتر سعیدی مفرد ادامه داد : در این راستا در برنامه علمی حاشیه نشینی در گام اول به بررسی اسناد، قوانین و مستندات ملاک عمل در ارتباط با مساله حاشیه نشینی و تحلیل پیشینه نظری، پژوهشی و عملیاتی موجود در ایران و سایر کشورها پرداخته شد. و در گام دوم پس از آسیب شناسی زمینه ای و نظری موضوع، جلسات متعددی با حضور اعضا محترم کمیته علمی این برنامه و مدیران و مسئولین شهری ذیربط نظیر استانداری خراسان رضوی، شورای اسلامی شهر مشهد مقدس- کارگروه مناطق کم برخوردار و اسکان غیرررسمی، سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مشهد، اداره کل محیط زیست استان خراسان رضوی وسایر متخصصین و صاحب نظران ذیربط بالغ بر 80 ساعت جلسه برگزار گردید که منجر به شناسایی هشت چالش کلان در حوزه های مختلف دانشی پیرامون حاشیه نشینی به شرح زیر گردید: چالش حوزه کالبدی-زیرساختی، حوزه اجتماعی-فرهنگی، حوزه اقتصادی، حوزه مدیریتی-نهادی، حوزه محیط زیست، حوزه بهداشت و سلامت، حوزه حقوقی-قضایی و حوزه سیاسی.
مجری برنامه علمی حاشیه نشینی دانشگاه آزاد اسلامیعنوان کرد: پس از شناسایی چالش های هشت گانه در جلسات متعدد با حضور ریاست محترم دبیرخانه پایش استان و اعضا محترم کمیته علمی، نظام موضوعات ذیل چالش ها تا مرحله راهبردها تدوین گردید و پس از طرح در جلسات متعدد کمیته ارزیابی و نظارت پایش آزاد سازمان مرکزی تهران و با حضور کمیته داوری، چالش ها بررسی و به تصویب رسید.
وی افزود: در گام چهارم شوراهای دانشی این برنامه علمی متشکل از نمایندگان منظرها و رشته های علمی مرتبط با مسائل احصا شده، تشکیل گردید. و با کمک اعضا محترم شوراهای دانشی نظام موضوعات، برنامه های پژوهشی، اهداف و زمینه های پژوهشی ذیل چالش اول تدوین گردید که با یاری خداوند متعال در جلسات متعدد کمیته ارزیابی و نظارت پایش آزاد و با حضور کمیته داوری زمینه های پژوهشی بررسی و به تصویب رسید.
دکتر سعیدی مفرد اظهار کرد: در چالش اول که مربوط به حوزه کالبدی-زیرساختی می باشد، در مجموع 365 زمینه پژوهشی ذیل رشته های مختلف گروههای علمی هنر و معماری، علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی و کشاورزی تعریف گردیده است که هم اکنون قابل استفاده توسط دانشجویان و اساتید محترم در سراسر واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در سامانه پژوهشیار می باشد. امید است تا پایان سال کلیه نظام موضوعات در سایر چالش های هشت گانه مصوب این برنامه علمی، در سامانه پژوهشیار قابل بهره برداری واقع گردد.
